Animatiefilm over beroemde oorlogsjournalist

Interview met Damian Nenow, regisseur van 'Another Day of Life'

Damian Nenow vertelt in dit interview over de lange productie achter Another Day of Life, over het omslagmoment van de beroemde journalist Ryszard Kapuściński. De animatie, annex documentaire, was uiteindelijk 10 jaar onderweg en het resultaat is verbluffend.

8-3-2019 Door: Bioscoopagenda

Kunt u iets vertellen over deze film?

Damian Nenow: De productie duurde erg lang, 10 jaar. We zijn er in 2009 mee begonnen. Dat is dus een groot deel van mijn leven. De film is geïnspireerd op het boek van Kapuściński, een beroemde Poolse journalist en schrijver. Hij heeft vele boeken geschreven, maar een ervan is speciaal voor ons, met dezelfde titel als de film: Another Day of Life.

Het is zijn meest betekenisvolle boek, omdat alle andere grote werken hierna kwamen. Het heeft hem gevormd. Voor ons was het boek als een goudmijn. Het bevat een cinematografisch aspect, een transformatie. Hij was een reporter, een journalistieke beroemdheid in 1975.

Toen hij in 1975 terugkwam in Warschau van de oorlog in Angola, was hij geen journalist meer, maar een schrijver. En al snel daarna werd hij een van onze grootste schrijvers van de eeuw. De gebeurtenissen in 1975 in Angola hebben hem veranderd. Dat heeft ons geïnspireerd. We kregen het maffe idee om een hybride vorm uit te proberen van documentaire en animatiefilm. Dat idee hadden we vanaf het begin. Die vorm was de basis van het project. We wisten niet precies of het 50-50 ging zijn, of dat we de film met een vorm zouden beginnen en dan met de andere verder zouden gaan. Maar we wisten dat we het wilden vermengen.

We wilden een consistent verhaal maken. Het moest een oorlogsfilm worden, over Ryszard Kapuściński die dit boek schrijft. Het moest geen illustratie van het boek worden. Dus we wisten dat het een verhaal werd, verteld in twee talen. En dat het niet een helft in de ene vorm zou zijn en de andere helft in de andere, maar dat het een patchwork zou worden, als een puzzel. We hebben de eerste teaser gemaakt, om het concept uit te proberen, en het werkte. Het werd goed ontvangen. En toen hebben we er nog iets van 8 jaar over gedaan om de hele film te maken.

Waarom duurde het zo lang?

Het lijkt lang, maar artistieke films zoals deze duren lang. De financiering duurde lang. We wisten dat de productie een uitdaging zou worden. Deze vorm van animatie is duur. We moesten dus veel partners vinden om geld te verzamelen. We hadden 5 coproducers, het is een grote coproductie. En daar is tijd voor nodig. Verder was het script een uitdaging. Het format van het script moest ook hybride zijn.

We wisten niet vanaf het begin wat de interviews in Angola zouden opbrengen, die werden pas na de eerste versies van het script gehouden. En het zijn echte interviews, niet in scene gezet. De mensen zijn oprecht in hun emoties en herinneringen. We hadden wel enig idee, omdat we al met ze gesproken hadden en we hadden ook al wat documentatie en opnames. We wisten wat voor hen belangrijk was, wat de belangrijkste herinneringen waren. Die kennis hebben we gebruikt voor het script. Maar toch namen we een risico. We hebben er vier jaar over gedaan om het script en het verhaal te ontwikkelen. Het lag niet voor de hand, dit personage, zijn transformatie, wat we over hem willen vertellen. We hebben het script vaak in de prullenbak gegooid.

KAPUŚCIŃSKI SCHETSTE VAAK EEN WERELD VOL ALLEGORISCH MAGISCH-REALISME EN SURREALISME

Damian Nenow in het EYE, Amsterdam (C) 2019 Biosagenda

Ik begrijp uw betrokkenheid bij het verhaal, omdat het over een Poolse schrijver gaat. Maar hoe zijn de Spanjaarden erbij betrokken geraakt?

Plotseling klopte er iemand op de deur van Platige Image, onze studio in Warschau. Het was een vreemdeling, uit Baskenland, die voorstelde een film te maken over Ryszard Kapuściński, omdat hij heel populair is in Baskenland en in Spanje. En om animatiefilm en documentaire te mixen. Zo maar! Het klonk bizar, maar 10 minuten later wist ik dat het eigenlijk een logisch idee is. Het past bij de stijl en wijze van formuleren van Ryszard Kapuściński. Hij mixte feiten en poëzie, hij mixte feiten en magisch-realisme vol allegorische symboliek, om het verhaal te vertellen. En animatie is als poëzie. Er zijn getuigen van toen en vrienden van Kapuściński die nog leven, en die wilden deelnemen aan interviews. Dus aan de ene kant hebben we de realiteit en feiten, onweerlegbare realiteit. En aan de andere kant is er ruimte voor de poëzie.

Toen ik Kapuœciñski las op school, ik was toen nog te jong, maar ik herinner me de poëzie. Die was stimulerend, ik was onder de indruk. De poëzie was brandstof voor mijn verbeelding. Ik herinner me beschrijvingen van een wereld vol allegorisch magisch-realisme en surrealisme, en ik was er gek op. Voor mij was dat een feest. En nu kreeg ik de kans om iets spectaculairs te maken, een zeer creatieve animatiefilm die tegelijkertijd echt is. Een zinvolle film over echte mensen. Ik had dus twee dingen. Het is niet alleen een showcase van mooie beelden, maar ook iets zinvols.

Dit is uw eerste langspeelfilm. Ik ken bijvoorbeeld uw korte film Paths of Hate. Hoe bent u ontwikkeld van korte animatiefilms tot een groot project als dit?

Dat is eigenlijk geen toeval. Another Day of Life zou niet mogelijk zijn geweest als ik Paths of Hate (2002) niet had gemaakt. Ik zou Raúl de la Fuente niet hebben ontmoet als ik die korte film niet had gemaakt. De film was een aanzienlijk succes, hij kwam zelfs op de shortlist van de Oscars terecht. Hij werd ook vertoond in Baskenland, waar Raúl hem zag. Hij vond hem goed, niet zozeer vanwege het geweld, maar omdat dit een animatiefilm was voor volwassenen. En het was duidelijk géén cartoon.

De film is niet gemaakt voor kinderen of als familiefilm. Het is een serieuze oorlogsfilm voor volwassenen. Hij is realistisch, met realistische cameravoering, editing, beweging van de personages. De anatomie van de personages was behoorlijk realistisch. De visuals waren realistisch. Die herinneren aan de illustraties in een graphic novel. Raúl vond het goed, en daarom kwam hij naar Polen om met me te praten. En die stijl wilden we ook voor Another Day of Life. De stijl van Paths of Hate was natuurlijk veel te duur voor Another Day of Life. Maar ik denk dat de overeenkomsten duidelijk zijn.

Waarom hebt u deze stijl gekozen?

Het belangrijkst aan de stijl is dat hij serieus is en geschikt voor volwassenen. Het moest een serieuze film worden over echte mensen. Het kiezen van de taal was moeilijk, omdat het een hybride format zou zijn, met veel contrasten. Zelfs de archieven waren gelaagde taal. En animatie is ook opgedeeld in verschillende verhalen, het normale en het surrealistische, hetgeen de complexiteit nog vergroot. We wilden daarom niet te veel contrast creëren tussen de animatie en hoe die wordt waargenomen door het publiek en de andere talen in de film. Als dit een cartoon was geworden, of een zeer gestileerde animatie, zoals Persepolis, zou het waarschijnlijk te veel zijn voor het publiek. De ervaring leert me dat het grote publiek niet per se zoveel de cartoonstijl houdt als animatieliefhebbers zoals ik. Zij rubriceren dat onder de noemer: familiefilms voor kinderen. Zoals Shrek. En dat wilden we niet. Paths of Hate bewees dat het grote publiek van dit soort animatie houdt, omdat die film geen cartoon was.

Is deze film gemaakt in het Engels, in het Spaans of in het Baskisch?

In het Engels. Alle echte personages, de getuigen, spreken Engels. Het verhalende deel is in het Engels gefilmd.

Het Baskische deel is heel belangrijk. In een Baskische krant werd gesproken over de eerste Baskische animatiefilm.

Het is ook de eerste Poolse animatiespeelfilm in 3D-animatietechniek. Er zijn vijf landen bij betrokken. Platige Image uit Warschau en Kanaki Films uit Spanje zijn de twee hoofdproducers. De coproducers komen uit België, Duitsland en Hongarije.

In de credits staan veel acteurs. Hoe was het proces van het maken van deze film?

Dat was complex, zoals alles aan deze film. Een acteur draagt een speciaal pak met witte stippen, zoals Gollem uit Lord of the Rings. Vrijwel alle fantasypersonages uit Hollywood worden met ‘mocap’ gemaakt. De acteurs spelen alsof ze op een normale filmset staan, ze leveren een volledige acteerprestatie. Ze spreken, ze acteren met hun lichaam en met de expressiviteit van hun gezicht, maar er zijn geen normale camera’s. In plaats daarvan is er een stel camera’s die de stippen op het pak volgen. Met die input hebben de animators vervolgens gewerkt, wij hadden er 70, gedurende meer dan een half jaar. Het is veel werk. Dit is nog een voorbeeld van de hybride aard van deze film. Want we werken dus met echte acteurs om de geanimeerde personages vorm te geven. De vorm van de personages is gebaseerd op echte mensen. Ik heb maandenlang let hen gewerkt op de motion-captureset, aan de dialogen en de actiescènes. Zij speelden het. En de animators hebben er iets gedegens van gemaakt. En het is gelukt.

Hoe hebben jullie de landschappen gemaakt?

Die komen uit de fantasie. Het wordt wel gedacht dat het met de rotoscoop of met video tracing wordt gemaakt, zeker na Loving Vincent, maar in dit geval is alles wat je ziet in de animaties gecreëerd door de animators met computer graphics. De bewegingen van de acteurs zijn natuurlijk gebruikt voor de bewegingen van de personages. Maar alles wat je ziet, de bomen, attributen, gebouwen, hele sets, special effects, camerawerk, is allemaal door de animators gecreëerd.

Wat bent u nu van plan?

Er is een groot belangrijk project nu, het is twee jaar oud, mijn zoon Julian. Ik focus nu op hem, probeer wat uit te rusten en doe wat commercieel werk. Er zijn wat andere plannen, een sci-fi-speelfilm gebaseerd op het boek van een andere beroemde Poolse schrijver. En onlangs heb ik een belangrijk project afgerond, ik kan er nog niet veel over vertellen. Het is een film uit een serie films van Netflix: Love, Death & Robots. Over twee weken is de première. Ik mag er niet meer over zeggen, ook de titel niet. Het was een belangrijk project voor mij. Het wordt geproduceerd door Tim Miller en David Fincher, al jaren. Eerst heette het Heavy Metal en nu Love, Death & Robots.

Het was interessant te zien hoe dicht de film bij het boek blijft.

Het hangt ervan af hoe je het bekijkt. We hebben het idee van Kapuściński gebruikt om feiten te vermengen met onze visie op het boek. We hebben geen nieuwe feiten toegevoegd, of zelf bedacht. En we hebben er geen oordeel over gevormd. Dat is de essentie van het werk van Kapuściński. Hij vroeg zijn lezers niet om te oordelen. Hij vroeg hen om de mens te begrijpen. Misschien was hij daarom niet zo objectief. Hij focuste op één persoon, om zoveel mogelijk te vervatten.

We hebben zijn creativiteit de vrije loop gelaten in animatie, in veel surrealistische scenes. Het zijn eigenlijk impressionistische scenes. Er worden geen feiten toegevoegd, veranderend of uitgelegd, de focus ligt op emoties. Gebeurtenissen worden getoond door de bril van Kapuściński. Altijd met zijn blik, want onze focus ligt op hem. Als je het zo bekijkt, voegen wij dus wel iets toe. Met creativiteit, poëzie, surrealisme, symboliek. De rest is geïnspireerd op het boek. We moesten het wel inkorten, anders werd het een film van 4 uur. Maar het komt vrij ver overeen.


We zien de reactie van sommige hoofdpersonages in het verhaal. Hoe hebben de familieleden van Kapuściński de film ervaren?

Dat is een heel belangrijke vraag. Vanaf het begin hebben we nauw samengewerkt met Kapuściński's weduwe, Alicja Kapuściński. Ze vond het script goed en was blij met het concept van de film en met de weergave van Kapuściński rol in het verhaal.

Het was heel belangrijk voor ons, omdat we het gevoel hadden dat we een mandaat van haar kregen. We kregen haar zegen, de bevestiging dat we het goed deden en dat dit is hoe ze wilde dat haar man zou worden herinnerd. Hetzelfde geldt voor de getuigen. Ze hebben de film vorig jaar gezien net voor hij in Cannes werd vertoond, en op het eind huilden en lachten ze. Ze vonden het fantastisch. Ze zeiden dat wij niets kapot hebben gemaakt en niet hebben gelogen, dat we het goed hebben gedaan. Dat was een groet opluchting voor ons.

Kapuściński is een moeilijk hoofdpersonage, omdat hij aimabel is, maar het is moeilijk om je hem voor te stellen als echtgenoot en vader.

Dat klopt. Er is ook controverse over hem, zeker in Polen.

De controverse. Dat was een uitdaging, zeker in Polen. Voor zover terug als ik me kan herinneren, was er altijd wel controverse rond Kapuściński. Hij werd gezien als een communist, wat niet helemaal klopt. Hij was gefascineerd door de romantiek in het socialisme, het gevecht voor vrijheid, iconen als Che Guevara, die hij zag al Jezus Christus met een machinegeweer. Maar toen bevond hij zich in 1975 in Angola plots te midden van de chaos en realiseerde hij zich dat dat alleen maar ijdele poses zijn. Echt belangrijk is niet de fascinatie met ideeën, maar om zo dicht mogelijk bij de mensen te zijn. Soms bij één persoon. Bij een echte persoon, en om hem recht in de ogen te kijken. Om andere perspectieven erbuiten te laten, het westen, het noorden, het zuiden. En om te proberen om hem te begrijpen, te vertrouwen en om dat zijn verhaal te vertellen. Dat was zijn formule.

KAPUŚCIŃSKI ZOCHT DE ULTIEME WAARHEID OVER OORLOG

De fascinatie met communisme en socialisme lag achter hem. Maar in Polen gaan nog steeds alarmbellen rinkelen als we het woord communisme horen. Dus daar bestaat een deel van de controverse uit.
En ook zijn manier van werken, van het toevoegen van poëzie aan feiten, om zo meer te laten zien, is controversieel. Het is niet objectief, het is niet waar. We leren er wel over op school, dat dat zijn formule was en dat hij daardoor zo beroemd en succesvol was. Het is dus eigenlijk niet nodig om hier een probleem van te maken. Maar goed, er zijn toch nog steeds mensen die dat wel doen. Er worden ook persoonlijke geheimen onthuld over hem, romances enzo, en daar lezen de Polen graag over.


Zijn manier van leven moet moeilijk zijn geweest voor zijn familie. Hij was altijd ver weg, kon elk moment worden neergeschoten.

Zijn persoonlijke leven was heel gecompliceerd. We hebben geprobeerd te achterhalen wat hem dreef om die reizen te maken, die bijna zelfmoordmissies waren. De eenvoudige uitleg is een verslaving aan adrenaline, een vlucht uit de Poolse realiteit. Hij was geen familieman. Kapuściński zei ooit over de Poolse realiteit: ‘Het is onmogelijk om te verdrinken, maar het is ook niet mogelijk om te zwemmen.’ Hij voelde zich klem zitten.

KAPUŚCIŃSKI VROEG ZIJN LEZERS NIET OM TE OORDELEN. HIJ VROEG HEN OM DE MENS TE BEGRIJPEN

In Afrika leefde Kapuściński op. In een oorlogsgebied leefde hij op. Dat was zijn natuurlijke habitat. Verder had hij demonen die hem achtervolgden en fascinaties. De vrijheidsstrijders, en demonen. Hij heeft vaak gezegd dat de Tweede Wereldoorlog hem van zijn jeugd heeft beroofd. Hij heeft de oorlog nooit helemaal begrepen. Dat is een van zijn demonen. Hij is naar zulke plekken blijven reizen om er iets van te gaan begrijpen. Hij zocht de ultieme waarheid over oorlog. Die bestaat natuurlijk niet. En dit is een simplificatie van wat hij deed. Maar dit is waarschijnlijk wat er gebeurde. Hij focuste niet meer op oorlog, of op donkere chaos. Hij focuste op mensen. Probeerde hen te begrijpen en hun verhaal te vertellen in zijn latere boeken. We denken dat dat hem wegvoerde van huis. En de familie was niet zo belangrijk in zijn leven.

Vertel eens over het concept confissão, belangrijk voor deze film en in zijn leven.

Inderdaad. Confissão is een behoorlijk mysterieuze term. Het is even de werktitel voor deze film geweest. Maar het was veel te mysterieus om de titel te kunnen worden. Hij heeft het begrip in 1975 in Angola leren kennen. Het is Portugees van oorsprong. In Angola heeft het een speciale betekenis. Kapuściński heeft er in zijn boek vijf of zes bladzijden over gedaan om het te beschrijven. Je kunt het niet zien of aanraken. Je zult het niet door je camera zien in Syrië, Afghanistan of de Oekraïne. Maar het is er wel. Het is overal. Het is enorme paranoia. De paradoxale situatie dat mensen die proberen orde aan te brengen in de chaos erger zijn dan de chaos zelf. Hoe meer ideeën om de chaos in te dammen, hoe meer chaos er ontstaat. Dat is de realiteit waar Kapuściński zich in Angola bevond.

Alles wat hij deed, iedere handeling, veroorzaakte meer chaos. Dat wilde hij niet. Die verantwoording wilde hij niet dragen. Vandaar zijn focus op mensen. Dit is quantumfysica: de aanwezigheid van een waarnemer verandert de gang van zaken. Alle reporters, zeker oorlogsverslaggevers, weten dit. En Kapuściński wilde dit niet. Confissão is universeel. Het gebeurt nu nog. Het is het gebrek aan begrip, aan kennis, aan vertrouwen. Uit gebrek aan begrip ontstaat haat. En uit haat ontstaat oorlog. Daarom denk ik dat we Kapuściński formule nog steeds kunnen gebruiken. Zijn neutrale blik, zonder oordeel. Zo zouden wij vanuit het noorden naar de vluchtelingen uit Afrika moeten kijken. We moeten ze in de ogen kijken en ze begrijpen. We moeten niet focussen op de bergen zwemvesten op de stranden of op het geschreeuw van de massa. We moeten op de mensen focussen. Dat gebeurt nu niet. Daarom zeg ik vaak dat wij verweesd zijn. Na de dood van Kapuściński zijn wij wezen geworden